Her 6 Çiftten Biri Çoçuk Sahibi Olamıyor

Tıpta infertilite şeklinde adlandırılan kısırlık, küresel bir sağlık sorununa dönüşüyor. Dünya genelindeki yetişkin nüfusun yüzde 17,5’inin kısır olduğu saptanırken bu oran Türkiye’deki yetişkinlerde yüzde 15 olarak kaydediliyor. Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Sevtap Hamdemir Kılıç, kısırlığa dair ayrıntıları ve hastalığı tetikleyen unsurları BODRUMDergi ile paylaştı.

Doğurganlık, çocuk sahibi olmak isteyen dünya genelindeki birçok çift için endişe kaynağı olmaya devam ediyor. Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı Prof. Dr. Sevtap Hamdemir Kılıç, tıpta infertilite olarak adlandırılan bu hastalıkla ilgili şunları söyledi:

Sigara, Alkol ve Düzensiz Yaşam Tarzı Kısırlığı Tetikliyor

Prof. Dr. Sevtap Hamdemir Kılıç | Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı

“İnfertilite, bir yıllık korunmasız ilişkiye rağmen gebelik durumunun oluşmaması şeklinde ifade edilir. Dünya genelinde 6 çiftten biri çocuk sahibi olmakta zorlanırken bunun nedenlerinin başında kısırlık geliyor. Bu tablo kısırlığın küresel çapta bir sağlık sorunu olduğunu gösteriyor ve kadın ya da erkeklerde farklı sebeplerden dolayı ortaya çıkıyor. Kısırlık, erkek üreme sisteminde meninin dışarı atılmasındaki problemlerden, spermin yokluğu ve spermin şekli ya da hareketindeki anormalliklerden kaynaklanıyor. Kadınlarda ise yumurtalıklar, rahim, fallop tüpleri ve endokrin sistemindeki çeşitli değişkenlerden dolayı ortaya çıkarken iki farklı gruptan oluşuyor. Kısırlık daha önce hiç gebe kalınmaması ya da daha önce en az 1 kez gebe olunmasıyla ayrıştırılıyor. Her iki durumda da hastalık, önemli teşhis ve tedavi süreçlerini kapsıyor. Kısırlığın oluşmasını tetikleyen bazı nedenler bulunuyor. Örneğin, kadınlarda kısırlık riski, tedavi edilmeyen cinsel enfeksiyonlar, güvenli olmayan doğum ya da kürtaj, pelvik cerrahi komplikasyonlar, hormonal bozukluklardan dolayı artabiliyor. Erkeklerde ise üreme sisteminin tıkanması, genital sistemdeki yaralanmalar veya enfeksiyonlar kısırlık olasılığını yükseltebiliyor. Öte yandan her iki cinsiyette de sigara ve alkol kullanımı, düzensiz yaşam tarzı kısırlığın oluşmasını tetikleyebiliyor.

Tedavi Yöntemleri Hastalara Göre Değişiyor

Gelişen teknoloji ile anne, baba olma hayali kuran bireylere çeşitli tedaviler uygulanabiliyor. Bunlardan biri de tüp bebek yöntemi. Tüp bebek tedavisine başlamak için âdet döneminin ikinci ya da üçüncü gününü beklemek gerekiyor. Tedavi süreci altı aşamaya ayrılıyor. İlk üç aşama hormon tedavisi ile yumurtaların uyarılması, yumurta toplama, baba adayından sperm alınmasından oluşuyor. Bunları dölleme, embriyo transferi ve gebelik testi süreci takip ediyor. Ancak elbette her tedavide olduğu gibi kısırlıkta da uygulanacak yöntemler hastaya göre değişkenlik gösteriyor.”

Erken Menopoz

Menopoz kelimesini duyduğumuzda 60 yaş üzeri kadınlar aklımıza gelir. Ancak menopoz sadece yaşlı kadınlara ait bir evre değildir. Erken veya prematür menopoz çoğumuzun tahmin ettiğinden daha sıktır. 15-45 yaş arası kadınların yüzde biri bu durumdan etkilenir.

Erken veya prematür menopoz nedir?

Menopoz, kadınlarda yumurtalıkların yumurtlama ve hormon üretimi fonksiyonlarını kaybetmesi sonucu adet kanamalarının kesilmesi durumuna denir. Ortalama menopoz yaşı 50 civarındadır. Menopozun erken başlaması sıklıkla prematür menopoz ile karıştırılır. Fakat gerçekte iki farklı durumdur. Eğer menopoz 45 yaşından önce başlarsa erken menopoz, 40 yaşından önce başlarsa prematür menopoz olarak tanımlanır.

Doktorlar daha genç hastalarda da menopoz belirtilerini sorguladığında, daha çok kadın erken menopoz veya prematür menopoz tanısı almaktadır. Kısırlık problemi veya menopoz belirtileri olan genç kadınların bir kısmında altta yatan neden erken menopozdan başka birşey değildir.

Erken veya prematür menopoz nedenleri nedir?

Sıklıkla genç yaşta menopoza girme nedeni bulunamaz. Bu kadınlar için kabul etmesi çok zor bir durumdur ve özellikle çocuk sahibi olmayı geciktiren kadınlar için çok yıkıcı ve travmatik olabilir. Erken yaşta menopozun olası nedenleri şunlardır;

a) Prematür Over Yetmezliği

Prematür over yetmezliği olan kadınların overleri erken yaşta çalışmayı bırakmış demektir. Hem yumurta üretimi hem de yumurtlamak için gerekli hormon üretimi olmaz. Otoimmun hastalıklar, prematür over yetmezliği olgularının yüzde 65’inden sorumludur. Bu hastalıklarda bireyin bağışıklık sistemi henüz bilinmeyen nedenlerle kendi vücudunu düşman olarak görür ve kendi organlarını ve dokularını yabancı doku gibi algılar. Yumurtalık ve ürünlerine karşı antikor üretip onları tahrip eder. Bu durum erken menopozun ortaya çıkmasına yol açar. Genetik faktörlerde bu durumdan sorumlu olabilir.

Menopoza girme yaşını belirleyen en temel etkenlerden biri kişinin annesinin menopoza girme yaşıdır. Olguların yüzde 5’inde kadınlar annelerinin izinden gider ve erken menopoza girerler. Bazı kadınlar X kromozomundaki bozukluklar (Turner (XO) sendromu, Fragile X sendromu) ile doğar ve menopozun görünmesi gereken zamandan önce yumurta üretimi bozulur. Bazı kadınlar ise az sayıda yumurta ile doğmuştur ve menopoz, olması gereken zamandan önce olur. Prematür over yetmezliğinde kadınlar ara ara adet görebilirler ve nadiren bu süreçte kendiliğinden gebe kalabilirler. Prematür over yetmezliğinde kısırlık önemli bir problemdir ve çocuk sahibi olmayı geciktirmiş çiftler için yıkıcı olabilir.

Bu durumdaki kadınlarda kısırlık tedavisinde başarı şansı düşüktür. Bazı çiftler başkasının (donor) yumurtası ile tüp bebek yaptırarak gebe kalmayı düşünebilir. Bu uygulamada başkasının yumurtası ile eşinin spermi laboratuar ortamında döllendikten sonra kadının rahmine konur.

b) Cerrahi Menopoz

Cerrahi menopoz, bazı sağlık problemleri nedeniyle bilinçli olarak menopoza sokmak demektir. Endometriozis, tubaovarian abse veya yumurtalık tümörü nedeniyle iki taraflı ooforektomi (yumurtalığın çıkarılması) yapılabilir. Bu cerrahiler dramatik olarak yumurtalık fonksiyonlarını sonlandırır ve estrojen düzeyleri aniden düşer ve kadın menopoza girer.

c) Kanser Tedavisi Sonrası Menopoz

Menopoz, kanser tedavisi için uygulanan kemoterapi (ilaç tedavisi) veya radyasyon (ışın) tedavisi sonrası meydana gelebilir. Kemoterapi ve radyasyon kanser hücrelerini öldürebilir ancak maalesef aynı zamanda sağlıklı hücreleri de öldürür. Özellikle saç hücreleri, sindirim ve yumurtalık hücreleri risk altındadır. Bazı kadınlar geçici olarak, bazıları ise kalıcı olarak menopoza girer. Bu tedaviler erken yaşta verilirse erken menopoz görülür.

d) Enfeksiyon

Enfeksiyonda erken menopoz ile bağlantılı olabilir. Kabakulak ve tuberküloz gibi enfeksiyonlar yumurtalıkları etkileyebilir ve hormonal dengeyi bozabilir ancak bu durum son derece nadirdir.

e) Yaşam Tarzı

Sigara içilmesi menopoza girişi hızlandırmakla beraber tıbbi anlamda erken menopoza yol açması (yani 35 yaşından önce menopoza girilmesi) olağan değildir. Benzer şekilde ruhsal stres de yardımcı bir etken olmakla beraber tek başına erken menopoza yol açması beklenen bir etken değildir.

Erken Menopoz Bulguları Nedir?

Prematür menopoz belirtileri esas olarak doğal menopoz ile aynıdır. Kadınlar gece terlemeleri, ateş basmaları, vajinal kuruluk, uykusuzluk ve konsantrasyon bozukluğu, anksiete, depresyon, unutkanlık, libido kaybı, baş ağrısı, eklem ve kas ağrısından şikayet ederler. Sıklıkla vücut şekil değişiklikleri görülür, karın çevresinde yağ birikimi ve vucutta su tutulumu olur. Uzun sürede görülen en önemli sorunlardan birisi kemik erimesi ve kırık riskidir.

Erken ve prematür menopoz da belirtiler, 45 yaşından sonra olan menopozdan daha şiddetli olma eğilimindedir. Çünkü erken menopoz sıklıkla hastalık, cerrahi veya genetik nedenlere bağlıdır, vucutta hızlı bir estrojen düşüşü görülür. Bu kadınların menopoza çok daha hızlı girmesine neden olur. Estrojenin bu hızlı düşüşü, bazı kadınlarda çok şiddetli ateş basmalarına, yorgunluk, ruhsal değişiklere ve depresyona sebep olabilir. Erken menopozlu kadınların gidişatına baktığımızda, cerrahi menopoza girenlerin hemen hepsinde menopoz semptomları görülür ve genellilkle şiddetlidir. Çoğunlukla 8 yıldan fazla sürer.

Tanı

Hastalar genellikle adet görememe veya kısırlık şikayeti ile başvurur. Erken veya prematür menopozda tanı kanda E2, FSH, LH gibi yumurtalık fonksiyonunu yansıtan hormon düzeyleri bakılarak konur. FSH ve LH yüksek, E2 ise düşük bulunur. 30 yaşından genç olgularda mutlaka genetik inceleme de yapılmalıdır. Bu hastaların yüzde 10-20’sinde kendiliğinden düzelme olabilir. Bu nedenle belli aralıklarla hormon düzeyleri kontrol edilmelidir.

Tedavi

Maalesef menopozun küratif bir tedavisi yoktur. Menopoz tedavisi yıllarca aralıklarla devam eder bu nedenle erken veya prematür menopoza giren çoğu kadının HRT alması beklenir. Erken menopozda, özellikle cerrahi sonrası semptomlar çok ani ve şiddetli olur ve uygun dozda estrojen alınarak bunun üstesinden gelinebilir. Ateş basması, vajinada kuruluk, ruhsal gerginlik gibi klasik menopoz belirtileri çoğu durumda hormon tedavisine yanıt vermektedir. Eğer oral ilaç kullanımı mümkün değilse, ciltte hormon salan estrojen bandları veya vajinal preparatlar semptomları hafifletmek için kullanılabilir. Genç yaşta menopoza girmiş olmanın getirdiği en önemli dezavantajlardan biri kemik erimesinin hızlanması olduğundan bu konuda gerekli önlemler alınmalı ve kemikleri koruyucu tedaviye geçilmelidir. Ayrıca bu zor anlar için ve menopozla yaşamayı öğrenmek için destek tedavisi verilmelidir. Arkadaşlar, aile veya diğer menopoza girmiş kadınlar bu hazırlıksız ani menopoza giriş durumuna yardımcı olabilir.